اشباع هاء ضمیر

تعریف چند اصطلاح

الف: ضمیر: حرف یا کلمه ای است که به جای اسم می آید و ما را از تکرار آن بی نیاز می کند، مثلا به جای کتاب احمد می توانیم بگوئیم کتاب او
پس کلمه او جانشین اسم احمد شده و ضمیر است

ب: هاء ضمیر: عبارت است از حرف (ه) که یکی از ضمایر عربی می باشد، به معانی (او – آن – ش) و در آخر کلمات می آید

کِتابَهُ – کتابش فَعَلَهُ - انجام داد آن را – فیهِ – در آن

ج: اشباع: در لغت به معنای سیر کردن و در اصطلاح قرائت تبدیل کردن حرکت کوتاه به حرکت کشیده می باشد، یعنی حرکت کوتاه کشش داده می شود تا به صورت حرف مد در آید
مثلا اگر کلمه بِهِ ----> بِهی یا لَهُ ----> لَهُو خوانده شود حرکت هاء اشباع شده است

نحوه خواندن هاء ضمیر

اول: اشباع هاء ضمیر

هرگاه حرف ما قبل هاء ضمیر متحرک (یکی از صداهای کوتاه) باشد، حرکت هاء کشیده می شود
بدین معنی که اگر حرکت هاء کسره بود به یاء مدی تبدیل می شود هِ ----> هی
و در صورتی که حرکت هائ ضمه باشد، به واو مدی تبدیل می شود هُ ----> هُو

مَعَهُ ----> مَعَهُو
عِنْدَهُ ----> عِنْدَهُو
یَرَهُ ----> یَرَهُو
عَبْدَهُ ----> عَبْدَهُو
عِبادِهِ ----> عِبادِهی

دوم: عدم اشباع هاء ضمیر

در سه مورد هاء ضمیر اشباع نمی گردد و با همان حرکت کوتاه خود خوانده می شود

اول: هرگاه بعد از هاء ضمیر همزه وصل قرار گیرد، ولو اینکه حرف ما قبل هاء ضمیر متحرک باشد

نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ – بِدارِهِ الْاَرْضَ – لَهُ الْحَمْدُ

دوم: هرگاه قبل از هاء ضمیر حرف ساکن باشد

مِنْهُ – لَدُنْهُ – یَعْلَمْهُ – فَاعْبُدْهُ – عَلَیْهِ

سوم: هرگاه قبل از هاء ضمیر یکی از حروف مد قرار گیرد

اَنْزَلْناهُ – فیهِ – نَصَرُوهُ

توضیح در مورد چند کلمه در قرآن

الف: حرف هاء در آخر این کلمات ( یَنْتَهِ – تَنْتَهِ – نَفْقَهُ – فَواکِهُ ) جزء اصل کلمه بوده و هاء ضمیر نیست و لذا اشباع نمی شود و با همان حرکت کوتاه خود خوانده می شود

ب: هاء ضمیر در کلمه یَرْضَهُ در سوره زمر اشباع نمی شود و با همان حرکت کوتاه خود خوانده می شود، زیرا این کلمه در اصل یَرْضاهُ بوده و به علت عوامل نحوی الف آن حذف شده است

ج: استثناءً هاء ضمیر در کلمه فیهِ مُهانا در سوره فرقان اشباع می شود و چنین خوانده می شود فیهی مهانا به حسب روایت قرائت این کلمه

د: حرف هاء در کلمه هذِهِ با اینکه هاء ضمیر نیست ولی شرایط هاء ضمیر را دارد و اشباع می گردد و هذِهی خوانده می شود